Copyright 2024 - Εκπαιδευτικό Περισκόπιο

Άρθρα

Η οικογένεια ως παράγοντας της ηθικής ανάπτυξης και αγωγής του παιδιού

 

 

Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ

 

 

 

 

 

-

 

 

 

 

 

 

                                      ΕΙΣΑΓΩΓΗ

 

 

           Η οικογένεια  αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες της ηθικής ανάπτυξης του παιδιού. Η συμβολή της στη διαμόρφωση και ανάπτυξη της ηθικότητας των παιδιών είναι καταλυτική. Η οικογένεια είναι ένα σύνθετο σύστημα αλλά ταυτόχρονα είναι η πρώτη κοινωνική ομάδα που εντάσσεται ο άνθρωπος με τη γέννηση του.

          Ο άνθρωπος αρχίζει να αναπτύσσεται ψυχοσωματικά, γνωστικά και ψυχοπνευματικά μέσα στα πλαίσια της οικογένειας. Οι επιδράσεις που ασκεί η οικογένεια στο παιδί είναι μεγάλες και επηρεάζουν τη διαμόρφωση της προσωπικότητας των παιδιών. Οι επιδράσεις της οικογένειας στον άνθρωπο είναι τόσο καταλυτικές ώστε να επηρεάζεται όλη η μετέπειτα ζωή του.

           Η οικογένεια, που αποτελεί τον πρώτο κοινωνικό πυρήνα, επηρεάζει τόσο τη γενικότερη ανάπτυξη των παιδιών όσο και την ειδικότερη ανάπτυξη της ηθικότητας. Η επίδραση που ασκεί η οικογένεια στην ηθική ανάπτυξη των παιδιών έχει οδηγήσει τους μελετητές και τους ερευνητές να αναλύσουν συστηματικότερα και πιο εμπεριστατωμένα τις αλληλεπιδράσεις που παρατηρούνται στην οικογενειακή εστία. Για να γίνει, όμως, μία μελέτη και ανάλυση της επίδρασης που ασκεί η οικογένεια στην ηθική ανάπτυξη των παιδιών οφείλουμε να γνωρίζουμε τους όρους ηθική ανάπτυξη, ηθικότητα και οικογένεια.

Hθική ανάπτυξη και αγωγή του παιδιού είναι ο τρόπος που ο άνθρωπος φθάνει στην ικανότητα να επιλύει τις αντιθέσεις ανάμεσα στις εγωκεντρικές ανάγκες και τάσεις του και στις υποχρεώσεις του να ενεργεί θετικά ως προς τις ανάγκες και τα δικαιώματα των άλλων (Κακαβούλης, 1994).

           Ηθικότητα είναι η ικανότητα του ατόμου να ξεχωρίζει το «καλό» από το «κακό». Σύμφωνα με την ηθικότητα ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να υπακούει τόσο στους ηθικούς κανόνες που έχει θεσπίσει η κοινωνία όσο και στους εσωτερικά θεσπισμένους κανόνες.

           Οικογένεια είναι μία κοινωνικά αναγνωρισμένη και παραδοσιακά καθιερωμένη μορφή συμβίωσης των μελών της κοινωνίας (Τσαρδάκης, 1987). Ο Goode αναφέρει τέσσερις διαφορετικές μορφές οικογένειας:

α) η πυρηνική οικογένεια:  Η πυρηνική οικογένεια είναι η πιο διαδεδομένη μορφή οικογένειας στη σύγχρονη εποχή. Αυτή η μορφή οικογένειας περιλαμβάνει το σύζυγο, τη σύζυγο και το ένα ή περισσότερα παιδιά. Μία σύγχρονη πυρηνική οικογένεια έχει την ακόλουθη σύνθεση: ο σύζυγος, η σύζυγος και δύο, συνήθως, παιδιά.              

β) η διευρυμένη οικογένεια: Η διευρυμένη οικογένεια είναι πολυπληθέστερη σε σύγκριση με την πυρηνική. Εκτός από το σύζυγο, τη σύζυγο και τα παιδιά, που περιλαμβάνει και η πυρηνική οικογένεια, η διευρυμένη οικογένεια περιλαμβάνει τους παππούδες, τους θείους ή άλλα συγγενικά πρόσωπα που συγκατοικούν κάτω από την ίδια οικογενειακή εστία.     

γ) η πολυγυνία: Η πολυγυνία είναι μία μορφή οικογένειας, κατά την οποία ο άνδρας έχει δύο ή περισσότερες συζύγους. Το νοικοκυριό αποτελείται από δύο ή περισσότερες πυρηνικές οικογένειες, των οποίων οικογενειών ο άνδρας - σύζυγος είναι ο ίδιος.   

δ) η πολυανδρία: Στην πολυανδρία παρατηρείται το φαινόμενο μία γυναίκα να έχει δύο ή περισσότερους συζύγους.

          Η πολυγυνία και η πολυανδρία δεν είναι διαδεδομένες μορφές οικογένειας στη σύγχρονη εποχή αλλά τις μορφές αυτές τις συναντάμε σε κάποιες αφρικανικές ή ασιατικές χώρες. Η πυρηνική είναι συνηθισμένη μορφή οικογένειας στα σύγχρονα αστικά κέντρα. Η πυρηνική είναι η μορφή οικογένειας που συναντάμε συνηθέστερα στην Ελλάδα. Αντίθετα, στις αγροτικές περιοχές πιο συνηθισμένη μορφή οικογένειας είναι η διευρυμένη.

          Στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας μας θα παρουσιαστούν, περιληπτικά, οι θεωρίες της ηθικής ανάπτυξης. Οι μελετητές και οι ερευνητές που έχουν ασχοληθεί με την ηθική ανάπτυξη έχουν διατυπώσει τις σκέψεις, τις απόψεις τους και έχουν διαμορφωθεί οι αντίστοιχες θεωρίες της ηθικής ανάπτυξης. Οι θεωρίες που έχουν διαμορφωθεί ταξινομούνται σε τρεις γενικές θεωρίες: α) στις θεωρίες των εξελικτικών σταδίων β) στις θεωρίες της εσωτερίκευσης των ηθικών αρχών και γ) στις κοινωνικές θεωρίες της ηθικής ανάπτυξης. Στο κεφάλαιο της εργασίας που ακολουθεί θα αναλυθούν, συνοπτικά, οι θεωρίες της εσωτερίκευσης της ηθικής.  

 

 

 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΗΘΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

 

 

         

          Η ηθική ανάπτυξη του ανθρώπου έχει αποτελέσει κατά καιρούς αντικείμενο εκτεταμένων επιστημονικών ερευνών και μελετών. Η σπουδαιότητα της ηθικής ανάπτυξης έχει αποτελέσει το έναυσμα για την εμφάνιση διαφόρων θεωριών από τους επιστήμονες και τους μελετητές. Οι κύριες θεωρίες της ηθικότητας που έχουν εμφανιστεί είναι: α) η ψυχαναλυτική θεωρία β) η  θεωρία της κοινωνικής μάθησης γ)  η θεωρία των προσωπικών βουλητικών ιδιοτήτων δ) η γνωστικο – εξελικτική θεωρία ε) η γνωστικο – συναισθηματική θεωρία και στ) η κοινωνικο – ηθική θεωρία.

          Η κάθε μία από τις προαναφερθείσες θεωρίες εξετάζει και παρουσιάζει την ηθικότητα από μία κυρίως άποψη. Κυριότερος εκπρόσωπος της ψυχαναλυτικής θεωρίας είναι ο Freud ενώ της θεωρίας της κοινωνικής μάθησης ο Bandura. Οι Lepper και Dienstbier είναι οι πιο γνωστοί εκπρόσωποι της θεωρίας των προσωπικών βουλητικών ιδιοτήτων ενώ οι αντίστοιχοι της γνωστικο – εξελικτικής θεωρίας είναι οι Piaget και Kohlberg. Τέλος, κυριότερος εκπρόσωπος της γνωστικο – συναισθηματικής θεωρίας είναι ο Hoffman και της κοινωνικο – ηθικής θεωρίας ο Milgram.

          Η ψυχαναλυτική θεωρία του Freud υποστηρίζει ότι η ηθικότητα παρουσιάζεται στον άνθρωπο ως συναίσθημα. Η ηθικότητα παρουσιάζεται, κυρίως, στην ηλικία των 5 ετών ως συναίσθημα της ενοχής. Το παιδί υφίσταται πολλές απαγορεύσεις, ενοχές και ματαιώσεις και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αναπτύσσει το συναίσθημα της ενοχής σε διάφορες απαγορευμένες πράξεις. Οι ψυχαναλυτικοί εκπρόσωποι της θεωρίας υποστηρίζουν ότι οι βασικές διεργασίες της δημιουργίας της ηθικής συνείδησης ξεκινούν από την ηλικία των 5-6 ετών αφού αυτή την χρονική περίοδο αρχίζει η αλληλεπίδραση των τριών στοιχείων της προσωπικότητας: το Εκείνο, το Εγώ και το Υπερεγώ.

          Η μίμηση και η ταύτιση αποτελούν τον πυρήνα της θεωρίας της κοινωνικής μάθησης. Η θεωρία της κοινωνικής μάθησης δίνει έμφαση στις εξωτερικές – κοινωνικές επιδράσεις στο παιδί. Ασχολείται με την ταύτιση – μίμηση ηθικών προτύπων και με την ενίσχυση ή την αξιολόγηση της ηθικής συμπεριφοράς.

          Η θεωρία των προσωπικών βουλητικών ιδιοτήτων δίνει μεγάλη έμφαση στην ηθικότητα ως αποτέλεσμα της προσωπικότητας του ατόμου. Δεν πιστεύουν οι εκπρόσωποι της θεωρίας στην επίδραση και επιβολή των εξωτερικών κοινωνικών ή άλλων ηθικών κανόνων αλλά στην ηθικότητα που προέρχεται από τα προσωπικά χαρακτηριστικά του κάθε ατόμου.

          Η γνωστικο – εξελικτική θεωρία έχει ως στόχο να μελετήσει τις ανώτερες πνευματικές διεργασίες και δομές της σκέψης που έχουν ως αποτέλεσμα την ηθική κρίση και πράξη. Το παιδί που δέχεται ηθικές επιδράσεις από άτομο ανωτέρου σταδίου ηθικότητας από αυτό που το ίδιο εντάσσεται έχει τη δυνατότητα να καλλιεργήσει την ηθική του σκέψη και να περάσει στο επόμενο εξελικτικό στάδιο.

          Η γνωστικο – συναισθηματική θεωρία υποστηρίζει ότι η ηθικότητα αναπτύσσεται στον άνθρωπο με βάση την εσωτερική συνειδητοποίηση. Το άτομο αναπτύσσει τις ηθικές του αρχές και υπακούει στους ηθικούς κανόνες εξαιτίας της συνειδητοποίησης της τήρησης των κανόνων και όχι εξαιτίας κάποιας εξωτερικής επιβολής. Το άτομο εφαρμόζει τους νόμους χωρίς να νοιώθει το άγχος της τιμωρίας και χωρίς να προσμένει αμοιβή. Οι γονείς είναι οι κύριοι φορείς της προσπάθειας να συνειδητοποιήσουν και να αναπτύξουν τα παιδιά την ηθικότητα και την αλτρουιστική συμπεριφορά.

          Τέλος, η κοινωνικο – ηθική θεωρία θεωρεί ότι οι ηθικές αρχές αποτελούν τη βάση για τη σωστή λειτουργία της κοινωνίας. Η κοινωνία δε μπορεί να λειτουργήσει ομαλά με την επιβολή των ηθικών της κανόνων στον άνθρωπο αλλά η εύρυθμη λειτουργίας της εξαρτάται από την υιοθέτηση των κοινωνικών της κανόνων από το ίδιο το άτομο ως προσωπικοί ηθικοί κανόνες.

          Στο επόμενο κεφάλαιο της εργασίας μας θα παρουσιάσουμε τα στάδια που διέρχεται το παιδί κατά τη διάρκεια της ηθικής ανάπτυξης. Ο άνθρωπος πριν φθάσει στο επίπεδο της αυτόνομης ηθικής περνάει κάποια άλλα επίπεδα και στάδια για να φθάσει στο ανώτατο επίπεδο ηθικής ανάπτυξης. Δεν είναι, βέβαια, εφικτό όλα τα άτομα να φθάνουν στην αυτόνομη ηθική αλλά το «προνόμιο» της ηθικής αυτονομίας ελάχιστοι το κατακτούν. Μεγάλη σημασία στην ανάπτυξη της ηθικότητας του ατόμου παίζουν το οικογενειακό, το πολιτιστικό αλλά και το γενικότερο κοινωνικό περιβάλλον. Το επόμενο κεφάλαιο της εργασίας μας θα παρουσιαστούν οι περίοδοι και τα στάδια της ηθικής ανάπτυξης σύμφωνα με τον Piaget και τον Kohlberg.   

                

 

 

 

ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΚΑΙ ΣΤΑΔΙΑ ΗΘΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ

 

 

          Ο πρώτος διαχωρισμός των σταδίων της ηθικής ανάπτυξης των ανθρώπων είναι του Piaget. Ο Piaget με βάση κάποια ζεύγη ιστοριών με ηθικά διλήμματα καθόρισε τα στάδια της ηθικής ανάπτυξης των παιδιών. Ξεκινώντας το παιδί από ένα κινητικό – τελετουργικό στάδιο, στο οποίο το παιδί βρίσκεται την περίοδο της προσχολικής ηλικίας, προχωρά στο στάδιο του ηθικού ρεαλισμού και της ετερόνομης ηθικής (8ο και 9Ο έτος).

          Τα παιδιά που βρίσκονται σ’ αυτό το στάδιο κρίνουν τη σοβαρότητα του παραπτώματος ή του σφάλματος των ηθικών διλημμάτων με βάση την πρόθεση του θύτη ή του πταίσαντος. Τα παιδιά αυτής της ηλικίας δε μπορούν να διακρίνουν την πρόθεση του πταίσαντος αλλά θεωρούν ότι οι ηθικοί κανόνες είναι αμετάβλητοι, αναντικατάστατοι και μόνιμα καθορισμένοι. Έχουν την πεποίθηση ότι οι ηθικοί κανόνες υπάρχουν και έχουν καθοριστεί από τους ενήλικες και αυτά είναι υποχρεωμένα να τους υπακούουν.

          Αντίθετα, τα παιδιά από την ηλικία του 9ου έτους και άνω βρίσκονται στο στάδιο της αυτόνομης ηθικής. Όταν τα παιδιά βρίσκονται σ’ αυτό το στάδιο κρίνουν τη σοβαρότητα του παραπτώματος ή του σφάλματος των ηθικών διλημμάτων με βάση την πρόθεση του πταίσαντος. Το στάδιο αυτό της ηθικής ανάπτυξης συντελεί ώστε  τα παιδιά να μην κρίνουν τη σοβαρότητα των ηθικών διλημμάτων με βάση το μέγεθος της ζημιάς, όπως συνέβαινε στο προηγούμενο στάδιο.  Τα παιδιά του προηγούμενου σταδίου δεν έχουν την ικανότητα να κρίνουν την πρόθεση του πταίσαντος και να παίρνουν τις σωστές θέσεις στα ηθικά διλήμματα που τους παρουσιάζονται.

Τα παιδιά έχουν την ικανότητα στο στάδιο της αυτόνομης ηθικής να διακρίνουν την πρόθεση του πταίσαντος και να παίρνουν σωστές θέσεις στα διάφορα ηθικά διλήμματα που τους παρουσιάζονται. Επίσης, θεωρούν τους ηθικούς κανόνες ως κοινωνικές συμβατικότητες που σκοπό έχουν την καλύτερη τάξη των πραγμάτων στην κοινωνία. Τα παιδιά αυτού του σταδίου της ηθικής αυτονομίας αποκτούν περισσότερη ικανότητα στην κρίση των ηθικών διλημμάτων που τους παρουσιάζονται σε σύγκριση με τα παιδιά του σταδίου της ετερόνομης ηθικής.      

Ο Kohlberg παρουσιάζεται διαφοροποιημένος όσο αφορά το διαχωρισμό των σταδίων της ηθικής ανάπτυξης των παιδιών. Πιστεύει, ο Kohlberg, ότι η ηθική ανάπτυξη του παιδιού διαχωρίζεται σε τρία διαφορετικά επίπεδα ενώ το κάθε επίπεδο περιλαμβάνει δύο στάδια. Σύμφωνα με τον Kohlberg το πρώτο επίπεδο ηθικότητας είναι το προηθικό, που κυριαρχεί στην προσχολική ηλικία, και περιλαμβάνει τα δύο ακόλουθα στάδια: α) την ηθική που εστιασμένη στην τιμωρία και την υπακοή και β) την ηθική του αφελούς συντελεστικού ηδονισμού.

Το δεύτερο επίπεδο της κατηγοριοποίησης του ηθικότητας, σύμφωνα με τον Kohlberg, είναι η συμβατική ηθική, που κυριαρχεί στη σχολική ηλικία, και περιλαμβάνει τα δύο ακόλουθα στάδια: α) την ηθική του «καλού παιδιού» και β) την ηθική της «έννομης τάξης». Τέλος, το τρίτο επίπεδο της ηθικότητας είναι η αυτόνομη ηθική, στο οποίο, όμως, επίπεδο φθάνουν ελάχιστα άτομα. Η αυτόνομη ηθική εμφανίζεται στην εφηβική ηλικία και περιλαμβάνει τα ακόλουθα στάδια: α) την ηθική του κοινωνικού συμβολαίου και β) την ηθική των προσωπικών αξιών.    

Στο επόμενο κεφάλαιο της εργασίας μας θα αναλύσουμε τις αρχές της ηθικής ανάπτυξης και αγωγής παιδιών. Πριν προχωρήσουμε στη μελέτη και ανάλυση των παραμέτρων της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς των γονέων που επηρεάζουν την ηθική ανάπτυξη των παιδιών καλό είναι γνωρίζουμε τις διαδικασίες με τις οποίες πραγματοποιείται η ηθική ανάπτυξη των παιδιών. Έχει πολλή μεγάλη σημασία να γνωρίζουμε τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να αναπτύξουμε την ηθική σκέψη του παιδιού και να το βοηθήσουμε να ανέβει στο επόμενο επίπεδο ηθικότητας.      

  

 


ΑΡΧΕΣ ΗΘΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ

 

 

          Οι αρχές της ηθικής ανάπτυξης και αγωγής των παιδιών είναι τρεις (3). Η πρώτη αρχή είναι η επίδραση των ομηλίκων. Η δεύτερη αρχή είναι η διαδικασία της μίμησης και της ενίσχυσης των κοινωνικών προτύπων. Η τελευταία αρχή είναι η αγωγή της πειθαρχίας, η οποία έχει σχέση με τον τύπο συμπεριφοράς του κάθε γονέα.

          Η επίδραση των ομηλίκων στην ηθική ανάπτυξη των παιδιών είναι πολύ σημαντική. Έχει αποδειχθεί ότι τα παιδιά επηρεάζονται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τους ομηλίκους τους. Ο Piaget και ο Kohlberg υποστήριξαν ότι οι επαφές και οι αλληλεπιδράσεις των παιδιών με τα άλλα παιδιά της ηλικίας τους επηρεάζουν την ηθική τους ανάπτυξη.

          Η καθημερινή επαφή των παιδιών με τους ομηλίκους τους φέρνει μπροστά σε διάφορα ηθικά διλήμματα. Τα παιδιά καλούνται να πάρουν διάφορες αποφάσεις, να κάνουν τις επιλογές τους και, βέβαια, να αναπτύξουν την ηθική τους σκέψη. Η ενεργοποίηση της ηθική τους σκέψης έχει ως αποτέλεσμα να περνούν από το ένα στάδιο ηθικής ανάπτυξης στο άλλο και να έχουν τη δυνατότητα να επιλύουν πιο σύνθετους ηθικούς προβληματισμούς.

Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τους Brody και Shaffer το 1982 και από τους Higgins, Power και Kohlberg το 1984 απεδείχθη ότι εξαρτάται άμεσα και στενά η επίδραση των ομηλίκων και η ηθική ανάπτυξη των παιδιών. Σε μία άλλη έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τον Keassey το 1971, από τον Seasey  το 1971, από τον Harris και άλλους το 1976 και από τους Enright και Satterfield το 1980 απεδείχθη ότι τα παιδιά που συμμετέχουν σε πολλές και διάφορες κοινωνικές δραστηριότητες και δεν απομονώνονται από τους ομηλίκους τους παρουσιάζουν καλύτερη ηθική ανάπτυξη και καλύτερες επιδόσεις στις μετρήσεις της ηθικής τους σκέψης. Δεν έχει αποδειχθεί ακόμη αν αυτές οι υψηλές επιδόσεις στη μέτρηση της ηθικής σκέψης οφείλονται μόνο στην αλληλεπίδραση με τους ομηλίκους ή παρεμβαίνουν και επιδρούν στην ηθική ανάπτυξη και άλλοι παράγοντες εξωγενείς ή ενδογενείς.

Σε μία μελέτη που έγινε το 1980 από τον Berkowitz εξετάστηκε η περίπτωση της επίδρασης των ομηλίκων στην ηθική ανάπτυξη των εφήβων. Οι έφηβοι εξετάστηκαν σε διάφορα ηθικά διλήμματα του Kohlberg.  Τα παιδιά που πήραν μέρος στη μελέτη χωρίστηκαν σε ζευγάρια ανάλογα με τις απαντήσεις που είχαν δώσει. Τα ζευγάρια αποτελούνταν από εφήβους, του ίδιου φύλου, που είχαν δώσει διαφορετικές απαντήσεις στα διλήμματα του Kohlberg. Τα ζευγάρια χωρίστηκαν με την προϋπόθεση να ανήκουν στο ίδιο στάδιο ηθικής ανάπτυξης ή να απέχουν λιγότερο από ένα στάδιο ηθικής ανάπτυξης μεταξύ τους ή τέλος η διαφορά τους να είναι μεγαλύτερη του ενός σταδίου ηθικής ανάπτυξης.                 

Στη συνέχεια δόθηκαν στους εφήβους άλλα ηθικά διλήμματα σε σύγκριση με τα προηγούμενα του Kohlberg. Διαπιστώθηκε ότι οι έφηβοι που άνηκαν σε κατώτερο επίπεδο ηθικής ανάπτυξης εμφάνισαν περισσότερη ηθική ανάπτυξη σε σύγκριση με το μέλος του ζευγαριού που άνηκε σε υψηλότερο στάδιο ηθικής ανάπτυξης. Στα ζευγάρια που οι έφηβοι είχαν λιγότερη διαφορά από ένα στάδιο ηθικής ανάπτυξης παρουσίασαν μεγαλύτερη βελτίωση στην ηθική τους ανάπτυξη. Σύμφωνα με αυτή τη μελέτη του Berkowitz που έγινε το 1980 απεδείχθη ότι η επίδραση των ομηλίκων είναι καταλυτική ενώ η επίδραση της ηθικότητας που βρίσκεται σε ανώτερο στάδιο από αυτό που βρίσκεται το παιδί είναι καθοριστική στη μετάβαση του παιδιού από το ένα στάδιο ηθικής ανάπτυξης στο άλλο.

Καθοριστικός είναι ο ρόλος στην ηθική ανάπτυξη των παιδιών της μίμησης και της ενίσχυσης. Όταν στα παιδιά παρουσιάζονται διάφορα πρότυπα ηθικότητας τότε η ενίσχυση της ηθικής τους συμπεριφοράς είναι σίγουρη αλλά και η μίμηση από την πλευρά των παιδιών των ηθικών προτύπων είναι δεδομένη. Τα παιδιά έχουν την τάση να μιμούνται ότι βλέπουν και ειδικά πρόσωπα του στενού οικογενειακού ή συγγενικού περιβάλλοντος τους. Η μίμηση βοηθά τα παιδιά να υιοθετούν σκέψεις, ιδεολογίες και κινήσεις των ατόμων του στενού κοινωνικού περιβάλλοντος τους.

Σύμφωνα με μία έρευνα που πραγματοποίησαν οι Denney και Duffy το 1974 απεδείχθη ότι οι γονείς που βρίσκονται σε ανώτερα στάδια ηθικής ανάπτυξης και σκέψης επηρεάζουν θετικά την ηθική ανάπτυξη των παιδιών τους και τα βοηθούν να ανέβουν επίπεδο ηθικής σκέψης. Σε μία άλλη έρευνα που έγινε από τους Perry και Bussy το 1984 αποδείχθηκε ότι τα παιδιά που έχουν φθάσει σε ένα ορισμένο επίπεδο ηθικής ανάπτυξης και έχουν γονείς που δεν ανήκουν σε υψηλό επίπεδο ηθικής σκέψης και δεν τα επηρεάζουν να ανέβουν και άλλο επίπεδο ηθικής σκέψης τότε είναι πιθανή η επιστροφή των παιδιών σε χαμηλότερο επίπεδο ηθικής ανάπτυξης.

Από τις έρευνες και μελέτες που έχουν γίνει αποδεικνύεται ότι είναι πολύ σημαντικό να ενισχύονται τα παιδιά που δείχνουν σημάδια  ηθικής ανάπτυξης καθώς και να αναγνωρίζονται οι πράξεις ηθικότητας που πραγματοποιούν. Η ενίσχυση της ηθικής ανάπτυξης από τους γονείς, κυρίως, αλλά και η παροχή στα παιδιά ηθικών προτύπων, τα οποία να έχουν τη δυνατότητα τα παιδιά να τα μιμούνται, αποτελούν την καλύτερη προϋπόθεση για την ηθική ανάπτυξη των παιδιών.  

Ένας τελευταίος τρόπος ενίσχυσης της ηθικής ανάπτυξης των παιδιών είναι η αγωγή της πειθαρχίας. Η απαίτηση του οικογενειακού περιβάλλοντος για τήρηση των κανόνων και των αρχών και οι παρατηρήσεις και οι νουθεσίες των γονιών στα παιδιά για αλλαγή της συμπεριφοράς και ανάπτυξη ηθικότητας είναι μία άλλη αρχή που αφορά την ηθική ανάπτυξη και αγωγή των παιδιών.

Μεγάλη σημασία στην αγωγή της πειθαρχίας παίζει ο τύπος συμπεριφοράς του γονέα απέναντι στα παιδιά του.   Τρεις είναι οι τύποι γονεϊκής συμπεριφοράς που έχουν παρατηρηθεί: α) η χρήση δυναμικής επιβολής β) η στέρηση της αγάπης και γ) η συζήτηση με τα παιδιά.. Οι γονείς που ανήκουν στο πρώτο τύπο προσπαθούν να επιβάλλουν την πειθαρχία με δυναμικά μέσα όπως είναι οι απειλές, οι αυστηρότατες εντολές ή ακόμα και πιο βίαια μέσα όπως είναι οι φυσικές ποινές. Οι γονείς που ανήκουν στο δεύτερο τύπο προσπαθούν να νουθετήσουν το παιδί τους με την αδιαφορία που του δείχνουν ή την έλλειψη τρυφερότητας, την αποδοκιμασία ή την ειρωνεία. Τέλος, οι γονείς του τρίτου τύπου συζητούν με τα παιδιά τους, τους εξηγούν ποιες πράξεις τους είναι αποδεκτές και ποιες όχι και τους αναλύουν ταυτόχρονα τις αιτίες που κάποιες πράξεις τους είναι αποδεκτές και κάποιες άλλες όχι.

Καταλυτική επίδραση στην ηθική ανάπτυξη των παιδιών δεν ασκεί ο τύπος συμπεριφοράς του πατέρα αλλά ο τύπος συμπεριφοράς της μητέρας. Οι Brody και Shaffer το 1982 απέδειξαν ότι οι μητέρες επηρεάζουν πολύ περισσότερο από τους πατέρες την ηθική σκέψη και ανάπτυξη των παιδιών. Σε μία άλλη έρευνα που έγινε από τον Gutkin το 1975, τον Olejnik το 1980 και τον Leahy το 1981 αποδείχθηκε ότι η στέρηση της αγάπης στα παιδιά αλλά η συζήτηση βοηθά τα παιδιά να αναπτυχθούν ηθικά.

Από τις παραπάνω έρευνες και μελέτες εξάγεται το συμπέρασμα ότι η επίδραση της οικογένειας στην ηθική ανάπτυξη των παιδιών είναι καθοριστική. Η οικογένεια αποτελεί την πρώτη κοινωνική ομάδα στην οποία εντάσσεται το παιδί και η επίδραση της σ’ αυτό είναι πολύτιμη για την παραπέρα ανάπτυξη του. Η οικογένεια επηρεάζει όλη την ανάπτυξη του παιδιού και ειδικά την ηθική, αφού τα πρώτα σπέρματα ηθικότητας αλλά και τα πρώτα πρότυπα ηθικής το παιδί τα ανακαλύπτει και τα υιοθετεί μέσα στα πλαίσια της οικογένειας.

Για τη σωστή ανάπτυξη των παιδιών σημασία έχει οι σχέσεις που αναπτύσσονται μέσα από την οικογενειακή αλληλεπίδραση. Η ηθική ανάπτυξη των παιδιών επηρεάζεται από τις παραμέτρους της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς των γονέων προς τα παιδιά. Στο επόμενο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι κυριότερες παράμετροι της προσωπικότητας των γονιών που επηρεάζουν την ηθική ανάπτυξη των παιδιών.

 

 

ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΗΘΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ

 

 

           Η πρώτη παράμετρος που επηρεάζει την ηθική ανάπτυξη και αγωγή των παιδιών είναι ο συναισθηματικός τόνος. Η συναισθηματική ατμόσφαιρα μέσα στην οποία ζει και μεγαλώνει το παιδί συμβάλλει αποφασιστικά στην ηθική του ανάπτυξη και αγωγή. Όταν οι δεσμοί αγάπης μεταξύ των παιδιών και των γονέων είναι ισχυροί τότε η ηθική ανάπτυξη των παιδιών παρουσιάζεται  ευκολότερη και συστηματικότερη. Η απουσία του ενός γονέα ή η παρουσία ενός τρίτου προσώπου στην οικογενειακή εστία έχει ως αποτέλεσμα τη δυσκολία προσκόλλησης του παιδιού στο γονέα του.   

          Είναι πολύ σημαντικό και ταυτόχρονα δυσδιάκριτο να οριστεί και να αξιολογηθεί η στοργή και η αγάπη που δείχνουν οι γονείς προς τα παιδιά τους. Τα παιδιά που ζουν και μεγαλώνουν μέσα σ΄ ένα περιβάλλον όπου κυριαρχούν η αγάπη και η στοργή αναπτύσσουν ασφαλή προσκόλληση. Η ασφαλής προσκόλληση αποτελεί την ασφαλιστική δικλίδα για την σωστή ηθική αλλά και γενικότερη ανάπτυξη των παιδιών.

           Δεύτερη πολύ σημαντική παράμετρος που επηρεάζει την ηθική ανάπτυξη των παιδιών είναι η ανταπόκριση των γονέων. Όταν το παιδί αισθάνεται ότι οι γονείς ανταποκρίνονται στα καθήκοντα τους ως γονείς τότε νοιώθει μία ασφάλεια αλλά και μία εσωτερική ικανοποίηση. Τα παιδιά έχουν ανάγκη  να αισθάνονται ότι δεν είναι παραμελημένα από τους γονείς τους παρόλο το εξαντλητικό πρόγραμμα εργασίας που έχουν οι σύγχρονοι γονείς. Τα παιδιά των οποίων οι γονείς ανταποκρίνονται στις επιθυμίες αλλά και στις ανάγκες τους παρουσιάζουν ομαλότερη και ταχύτερη ανάπτυξη, ασφαλή προσκόλληση, συναισθηματική ισορροπία και ηθικότητα.

Η τρίτη και τελευταία παράμετρος είναι οι μέθοδοι πειθαρχίας και οι επιβαλλόμενες ποινές στα παιδιά. Τα παιδιά δεν ακολουθούν πάντα τις νουθεσίες και συμβουλές των γονέων. Οι γονείς για να αποφύγουν τις παρεκτροπές των παιδιών οφείλουν να ρυθμίσουν τη συμπεριφορά των παιδιών. Τα παιδιά οφείλουν να γνωρίζουν εκ των προτέρων ποιες πράξεις τους είναι αποδεκτές και ποιες όχι. Η σωστή και εκ των προτέρων ρύθμιση της συμπεριφοράς των παιδιών από τους γονείς λειτουργεί αποτρεπτικά στην τέλεση αξιόποινων πράξεων αφού τα παιδιά γνωρίζουν τα όρια μέσα στα οποία επιτρέπεται να κινηθούν.

           Η συνέπεια των κανόνων αποτελεί το μέγιστο ζήτημα για την ηθική ανάπτυξη και αγωγή των παιδιών. Τα παιδιά πρέπει να μάθουν να υπακούουν σε κάποιους κανόνες και να γνωρίζουν τις συνέπειες των πράξεων τους αφού οι γονείς έχουν ορίσει από πριν τους ηθικούς κανόνες.

  Οι προσδοκίες των γονιών αποτελούν σημαντικό παράγοντα σωστής ρύθμισης της συμπεριφοράς των γονιών. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι υψηλές γονικές προσδοκίες έχουν ως αποτέλεσμα τη βελτίωση της συμπεριφοράς των παιδιών. Τέλος, η αυστηρότητα των γονιών επηρεάζει τη συμπεριφορά των παιδιών. Τα παιδιά δεν πρέπει να ζουν μέσα σ’ ένα περιβάλλον όπου κυριαρχεί η αυστηρότητα και η σκληρότητα.

           Η επιβαλλόμενη τιμωρία από το γονέα πρέπει να απευθύνεται στην πράξη που έκανε το παιδί και όχι στο ίδιο το παιδί. Ο γονέας οφείλει να διακρίνει την ίδια την προσωπικότητα του παιδιού και τις κατά περίσταση πράξεις του έτσι ώστε το παιδί να αντιληφθεί ότι η τιμωρία δεν του μειώνει την προσωπικότητα αλλά έχει ως στόχο τη μελλοντική του αποτροπή από την πραγματοποίηση της ίδιας πράξης. Είναι, επίσης, πολύ σημαντικό να έχουν οι δύο γονείς την ίδια πολιτική απονομής τιμωριών ώστε να μη δημιουργείται στο παιδί η εντύπωση ότι ο ένας γονέας είναι σκληρός και άκαρδος και ο άλλος του δείχνει περισσότερη αγάπη. Η πειθαρχική πολιτική πρέπει να κοινή για τους δύο γονείς ώστε να αποφεύγονται και τυχόν διαφωνίες ή παρεξηγήσεις μεταξύ και των ίδιων των γονιών. 

           Η απόδοση της τιμωρίας στα παιδιά πρέπει να γίνεται αμέσως μετά την τέλεση από το παιδί της μη αποδεκτής πράξης. Η καθυστέρηση της τιμωρίας μπορεί να δημιουργήσει στο παιδί την εντύπωση ότι μπορεί να αποφύγει την τιμωρία είτε ότι ο γονέας θα είναι πιο ελαστικός. Επίσης, όταν το παιδί γνωρίζει ότι θα τιμωρηθεί αμέσως μετά την τέλεση της πράξης τότε το άγχος που του δημιουργείται μέσα του λειτουργεί ανασταλτικά στην πρόθεση του να κάνει μη αποδεκτές πράξεις.     

           Οι επιβαλλόμενες ποινές ως μεθόδου τιμωρίας έχουν κατακριθεί από πολλούς επιστήμονες για το σκοπό που εξυπηρετούν. Οι γονείς οφείλουν να προσέχουν στην επιβολή των ποινών. Οι ποινές που επιβάλλουν οι γονείς θα πρέπει να χαρακτηρίζονται από σαφήνεια, συνέπεια, αμεσότητα και εξειδίκευση. Ο γονέας που επιβάλλει μία ποινή θα πρέπει να την απευθύνει στην πράξη του παιδιού και όχι στο ίδιο το παιδί ενώ ταυτόχρονα οφείλει να επεξηγεί στο παιδί την αναγκαιότητα της ποινής.  Οι ψυχολόγοι έχουν επικρίνει περισσότερο τις φυσικές ποινές ως μεθόδου πειθαρχίας. Ο Bandura το 1973 και οι Ρower, Chapieski το 1986 απέδειξαν ότι οι φυσικές ποινές ενισχύουν την επιθετική συμπεριφορά και την απειθαρχία των παιδιών. Οι ψυχολόγοι Patterson, το 1975, και Holden και West, το 1989, απέδειξαν ότι  οι τιμωρίες που αποδίδονται έγκαιρα, έχουν την πιο χαμηλή συναισθηματική ένταση αλλά είναι και οι πιο ήπιες επιφέρουν μόνιμες αλλαγές στη συμπεριφορά των παιδιών.

           Αντίθετα, είναι πολύ πιο εποικοδομητικό να ανταμείβουμε τη θετική συμπεριφορά των παιδιών από το να κατακρίνουμε την αρνητική τους συμπεριφορά. Οι γονείς έχουν την τάση να κατακρίνουν την αρνητική συμπεριφορά των παιδιών και να επικρίνουν τα λάθη τους. Η προσοχή που δείχνουν οι γονείς στην άσχημη συμπεριφορά των παιδιών, έστω και αν η προσοχή έχει τη μορφή της επίκρισης, έχει ως αποτέλεσμα την συνέχιση της άσχημης συμπεριφοράς από πλευράς παιδιών προκειμένου να κερδίσουν την προσοχή των γονιών τους. Τα παιδιά πιστεύουν ότι η άσχημη συμπεριφορά τους θα αποσπάσει τους γονείς τους από τις ασχολίες τους και θα δείξουν κάποιο ενδιαφέρον γι’ αυτά. Η προσοχή των γονιών στη θετική συμπεριφορά των παιδιών θα αντιστρέψει την άσχημη συμπεριφορά των παιδιών και θα συμβάλλει στην ανάπτυξη της ηθικότητας των παιδιών.  

           Στο επόμενο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι τρόποι ανατροφής των παιδιών από τους γονείς. Οι γονείς ανάλογα με τον τρόπο που επιλέγουν να αναθρέψουν τα παιδιά τους επηρεάζουν τη γενικότερη ψυχοσωματική τους ανάπτυξη αλλά και ειδικότερα επηρεάζουν την ηθική τους ανάπτυξη. Στη συνέχεια της εργασίας γίνεται μία προσπάθεια να αναλυθούν οι τρόποι ανατροφής των παιδιών σε συνάρτηση με την ηθική τους ανάπτυξη. 

 

 

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΤΡΟΦΗΣ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥΣ

 

 

           Η ηθική ανάπτυξη των παιδιών καθορίζεται από τον τρόπο ανατροφής των γονέων. Σύμφωνα με τον Baumrind (1972) υπάρχουν τρεις τύποι ανατροφής των παιδιών, ανάλογα με τη στοργή που δείχνουν οι γονείς στα παιδιά:

α) ο αυταρχικός τύπος:

Ο γονέας που είναι αυταρχικός ασκεί αυστηρό έλεγχο στη ζωή των παιδιών χωρίς όμως να δείχνει κάποια στοργή και αγάπη, που τόσο ανάγκη έχουν τα παιδιά. Τα παιδιά με αυταρχικούς γονείς υποτάσσονται παθητικά ή γίνονται ιδιαίτερα επιθετικά. Αν τα παιδιά γίνουν παθητικά ή επιθετικά εξαρτάται από τις μεθόδους πειθαρχίας και κατ’ επέκταση από τα εφόδια που τους δίνουν οι γονείς τους. Έχει παρατηρηθεί αλλά και έχει μελετηθεί ότι ο αυταρχικός τρόπος συμπεριφοράς των γονιών προς τα παιδιά έχει δυσμενείς επιπτώσεις στην σχολική επίδοση των παιδιών. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από τον Dornbusch και άλλους το 1987 σε 8000 έφηβους και απέδειξε ότι οι έφηβοι με αυταρχικούς γονείς παρουσίαζαν χαμηλότερη σχολική επίδοση σε σύγκριση με τους έφηβους που στις οικογένειες τους εφαρμόζονταν ο αυθεντικός τύπος αγωγής. 

β)   ο χαλαρός τύπος:

Αυτός ο τύπος γονέα παρουσιάζεται να μην έχει καμία επικοινωνία με το παιδί, να μην καθορίζει εκ των προτέρων τους κώδικες συμπεριφοράς αλλά ταυτόχρονα να δείχνει στοργή και αγάπη προς τα παιδιά του. Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε οικογένειες που εφαρμόζεται ο χαλαρός τύπος αγωγής έχουν χαμηλή σχολική επίδοση ενώ ταυτόχρονα παρουσίαζαν αυξημένη επιθετικότητα. Επίσης, αυτά τα παιδιά παρουσιάζονταν ευθυνόφοβα και συχνά απέφευγαν να αυτονομηθούν.  

γ) ο αυθεντικός τύπος: 

Θεωρείται από πολλούς ως ο ιδανικός τύπος γονέα αφού και κανόνες ηθικής και συμπεριφοράς έχει καθορίσει και επικοινωνία έχει με τα παιδιά του αλλά και δείχνει στοργή και αγάπη σε κάθε εκδήλωση της οικογένειας. Τα παιδιά που ανατρέφονται σε οικογένειες που επικρατεί ο αυθεντικός τύπος αγωγής παρουσιάζονται με υψηλό δείκτη αυτονομίας και αυτοεκτίμησης ενώ ταυτόχρονα αποδείχνουν την αλτρουιστική τους συμπεριφορά. Σύμφωνα με έρευνες που έγιναν το 1987 από τον Dornbusch, το 1989 από τον Crockenberg και το 1990 από τον  Litman τα παιδιά που ανατρέφονται σε οικογενειακές εστίες που επικρατεί ο αυθεντικός τύπος αγωγής δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερα σοβαρές παρεκτροπές στη συμπεριφορά τους.  

δ) ο αδιάφορος τύπος: 

Οι Maccoby και Martin το 1983 ανάφεραν άλλο ένα τύπο γονέα ο οποίος είναι ο αδιάφορος. Ο συγκεκριμένος τύπος γονέα παρουσιάζει τις περισσότερες αρνητικές συνέπειες για το παιδί. Ο αδιάφορος γονέας δε συμμετέχει στην ανατροφή των παιδιών αλλά παραμελεί τη διαπαιδαγώγηση τους και δε δείχνει στοργή και αγάπη προς τα παιδιά του.

Σε μία έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τον Block το 1971 σε παιδιά ηλικίας 3,5 ετών απεδείχθη ότι τα παιδιά αυτά παρουσίαζαν ταυτόχρονα φιλικότητα και αυξημένη επιθετικότητα ως αποτέλεσμα της αμέλειας και της έλλειψης ενδιαφέροντος των μητέρων. Επίσης, μία άλλη έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τον Pukkinen το 1982 απέδειξε ότι τα παιδιά που ανατράφηκαν σε οικογένειες που επικρατούσε ο αδιάφορος τύπος αγωγής παρουσίαζαν αργότερα αντικοινωνική συμπεριφορά και χαμηλή σχολική επίδοση.   

Εκτός, όμως, από τους παραπάνω τρόπους ανατροφής των παιδιών, οι οποίοι τρόποι έχουν σχέση με τη στοργή που δείχνουν οι γονείς στα παιδιά τους, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την ανατροφή των παιδιών και ασκούν επιδράσεις στην ηθική τους ανάπτυξη. Οι παράγοντες αυτοί, που αναλύονται στο επόμενο κεφάλαιο, δεν έχουν σχέση μόνο με τον τρόπο ανατροφής των παιδιών που επιλέγουν οι γονείς. Τα χαρακτηριστικά των ίδιων των παιδιών, τα χαρακτηριστικά των γονέων αλλά και η οικογενειακή δομή επηρεάζουν την ανατροφή των παιδιών αλλά και την ηθική τους ανάπτυξη.  

 

 

ΑΛΛΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΗΡΕΑΣΜΟΥ ΤΗΣ ΑΝΑΤΡΟΦΗΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ

 

 

          Οι παράγοντες που επηρεάζουν την ηθική ανάπτυξη των παιδιών δεν είναι μόνο αυτοί που παρουσιάστηκαν και αναλύθηκαν παραπάνω. Η οικογένεια είναι ένα δυσκολονόητο κοινωνικό «φαινόμενο» και οι αλληλεπιδράσεις που ασκούνται μεταξύ των μελών της είναι πολλές και ιδιόμορφες. Τα ίδια τα χαρακτηριστικά των παιδιών, τα ιδιαίτερα γνωρίσματα τους αλλά και η συνολική δομή της οικογένειας επηρεάζουν την ηθική ανάπτυξη των παιδιών και διαμορφώνουν την ανατροφή των γονιών προς τα παιδιά τους.

           Ο πρώτος παράγοντας που επηρεάζει την ηθική συμπεριφορά των παιδιών είναι τα ίδια τα χαρακτηριστικά των παιδιών. Τα παιδιά με τα χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα επηρεάζουν τη συμπεριφορά των γονιών τους απέναντι τους. Η ιδιοσυγκρασία των παιδιών παίζει καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς των γονέων απέναντι τους. Ως ιδιοσυγκρασία ορίζεται το σύνολο των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας που έχουν σχέση με τη συναισθηματική αντίδραση και τον τύπο συμπεριφοράς που έχει το παιδί ως μόνιμα στοιχεία στην αλληλεπίδραση του με τα πρόσωπα του περιβάλλοντος (Κακαβούλης, 1994).

          Έρευνες έχουν αποδείξει ότι τα παιδιά με δύσκολη ιδιοσυγκρασία αντιμετωπίζονται από τους γονείς τους με μεγαλύτερη αυστηρότητα και είναι πιο επιρρεπή στην επιβολή τιμωρίας από τους γονείς. Τα παιδιά αυτά έχουν μεγαλύτερες δυσκολίες να προσαρμοστούν στις διάφορες οικογενειακές καταστάσεις και συνθήκες. Τα νήπια και τα βρέφη με δύσκολη ιδιοσυγκρασία έχουν δυσκολία να αποδεχθούν το διαζύγιο των γονιών τους σε αντίθεση με τα παιδιά με εύκολη ιδιοσυγκρασία που αποδέχονται ομαλότερα και ανθεκτικότερα το διαζύγιο (Κακαβούλης, 1994).

          Άλλες έρευνες έχουν αποδείξει ότι οι γονείς που αποκτούν ως πρωτότοκο παιδί κορίτσι επηρεάζονται αρνητικά σε σύγκριση με τους γονείς που αποκτούν αγόρι ως πρωτότοκο παιδί. Επίσης, τα πρωτότοκα παιδιά αντιμετωπίζονται πιο σκληρά και αυστηρά σε σύγκριση με τα επόμενα παιδιά. Αυτό συμβαίνει είτε εξαιτίας της απειρίας των γονέων είτε επειδή οι απαιτήσεις των γονέων από τα πρωτότοκα παιδιά είναι μεγαλύτερες (Κακαβούλης, 1994).

          Άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν τη διαμόρφωση της συμπεριφοράς των γονιών απέναντι στα παιδιά τους έχουν σχέση με την ηλικία, το φύλο και την υγεία. των παιδιών. Οι γονείς ανάλογα με την ηλικία των παιδιών προσαρμόζουν την ανατροφή τους και καθορίζουν τις απαιτήσεις από τα παιδιά. Επίσης, το φύλο των παιδιών παίζει καθοριστική σημασία στην ανατροφή που προσφέρουν οι γονείς στα παιδιά. Τέλος, η υγεία επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την ανατροφή των παιδιών αφού οι γονείς δε μπορούν να συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο στα υγιή παιδιά και στα παιδιά που έχουν κάποια σωματικά, γνωστικά ή ψυχολογικά προβλήματα.            

           Η προσωπικότητα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των γονέων επιδρούν είτε θετικά είτε αρνητικά στην ηθική ανάπτυξη των παιδιών. Οι γονείς που μεταφέρουν τα προβλήματα τους στην οικογενειακή εστία, που αφήνουν να διαφανούν τα αρνητικά στοιχεία του χαρακτήρα τους εις βάρος των παιδιών επηρεάζουν αρνητικά την οικογενειακή ατμόσφαιρα και προσκολλούν την ομαλή ανάπτυξη των παιδιών.

           Μεγαλύτερο πρόβλημα δημιουργείται όταν η μητέρα έχει προβλήματα, τα οποία αφήνει να διαφανούν μέσα στην οικογενειακή εστία. Το παιδί που η μητέρα του βρίσκεται σ’ αυτή την κατάσταση αναπτύσσει ανασφαλή προσκόλληση, η οποία έχει δυσμενείς επιπτώσεις στην όλη ανάπτυξη του παιδιού και ειδικότερα στην ηθική του ανάπτυξη (Κακαβούλης, 1994). Επίσης, μεγάλη σημασία για την ασφαλή προσκόλληση των παιδιών έχει η προσκόλληση που έχουν αναπτύξει οι ίδιοι οι γονείς προς τους δικούς τους γονείς. Μία έρευνα απέδειξε ότι οι γονείς που είχαν αναπτύξει ασφαλή προσκόλληση στους γονείς τους ανατρέφουν τα παιδιά τους με τέτοιο τρόπο ώστε και αυτά να αναπτύξουν ασφαλή προσκόλληση (Κακαβούλης, 1994).      

           Η δομή της οικογένειας επηρεάζει σημαντικά την ηθική συμπεριφορά των παιδιών. Η δομή μίας συνηθισμένης οικογένειας αποτελείται από τους γονείς και τα παιδιά. Η παρουσία τρίτων προσώπων στην οικογενειακή εστία και ιδιαιτέρα προσώπων που επιδρούν αρνητικά στην ανατροφή των παιδιών αυξάνει τις πιθανότητες να μη δοθεί στο παιδί η κατάλληλη ανατροφή και, έτσι, η ηθική ανάπτυξη του παιδιού αποτελεί αποτέλεσμα της επίδρασης τόσο των γονιών όσο και των τρίτων προσώπων. Η παρουσία τρίτων προσώπων στην οικογενειακή εστία ίσως προκαλέσει αιτία για ένταση και ταραχή και αυτό έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ηθική ανάπτυξη των παιδιών. Μία έρευνα (Hetherington, 1989) απέδειξε ότι η παρουσία ή και η απουσία ενός προσώπου από την οικογενειακή εστία μπορεί να προκαλέσει προβλήματα τόσο στην σχολική επίδοση των παιδιών όσο και σοβαρά προβλήματα στην συμπεριφορά τους (Κακαβούλης, 1994).        

           Σύμφωνα με δύο ενδιαφέρουσες έρευνες που έγιναν, η πρώτη το 1988 από τον Brand και η δεύτερη το 1989 από τον Hetherington, οι θετοί γονείς παρουσιάζονται με τον αυταρχικό τύπο αγωγής και όχι με τον αυθεντικό. Τα παιδιά με θετούς γονείς παρουσιάζουν αυξημένα προβλήματα και επιθετικές τάσεις. Αντίθετα οι οικογένειες που οι γονείς και τα παιδιά έχουν αρμονικές σχέσεις δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερα προβλήματα και τα παιδιά αναπτύσσονται φυσιολογικά. Τα παιδιά με θετούς γονείς παρουσιάζουν μειωμένη σχολική επίδοση ενώ όσο πιο στενές είναι οι σχέσεις των γονέων τόσο τα προβλήματα που παρουσιάζουν τα παιδιά είναι περισσότερα και δυσεπίλυτα.

           Η ανάπτυξη αρμονίας σχέσεων μεταξύ γονέων και παιδιών έχει πολύ μεγάλη σημασία για την ηθική ανάπτυξη των παιδιών. Είναι πολύ εύκολο να δημιουργήσει ο γονέας αρμονική σχέση με το παιδί μέσα στην οικογενειακή εστία. Από τη νηπιακή ηλικία οι γονείς οφείλουν να περνούν τον περισσότερο ελεύθερο χρόνο τους με τα παιδιά τους, πραγματοποιώντας διάφορες δραστηριότητες από κοινού, ώστε να δημιουργηθεί το συναίσθημα της αρμονίας μεταξύ των μελών της οικογένειας.

           Η εποικοδόμηση αρμονίας ενισχύεται όταν ο γονέας «συνδέεται» με το παιδί στο δικό του επίπεδο. Ο γονέας δεν είναι απαραίτητο να πραγματοποιήσει με το παιδί του τις προσωπικές του επιλογές αλλά είναι προτιμητέο να ακολουθήσει το παιδί στον δικό του κόσμο ώστε αυτό να νοιώθει πιο άνετα και να κατανοήσει τον ενδιαφέρον του γονέα γι’ αυτό. Η διήγηση προσωπικών ιστοριών, η ανταλλαγή απόψεων και ιδεών συμβάλλει αποφασιστικά στην αρμονία των σχέσεων μεταξύ γονέων και παιδιών. Η ανάπτυξη αρμονικών σχέσεων μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία θετικής κοινωνικής συμπεριφοράς αλλά και αλτρουιστικής συμπεριφοράς από τα παιδιά.

           Το αίσθημα της εμπιστοσύνης που δημιουργείται στην οικογενειακή εστία συμβάλλει στην σωστή ανατροφή των παιδιών. Η ειλικρίνεια που δείχνουν οι γονείς στα παιδιά τους αλλά και η τήρηση του λόγου από τους γονείς για την πραγματοποίηση χατιριών ή επιθυμιών των παιδιών ή άλλων πράξεων αναιρούν τις τυχόν ανησυχίες των παιδιών και δημιουργούν μακροπρόθεσμες σχέσεις εμπιστοσύνης μεταξύ γονιών και παιδιών.

           Η επικοινωνία που αναπτύσσεται μεταξύ γονέων και παιδιών δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά να εκφράζουν ελεύθερα και με ειλικρίνεια όλες τις απόψεις τους, όλα τα συναισθήματα τους, θετικά ή αρνητικά, στους γονείς τους. Η επικοινωνία συμβάλλει στην επίλυση διαφόρων προβλημάτων και παρεξηγήσεων που δημιουργούνται στην οικογενειακή εστία και βοηθάει τα παιδιά να απελευθερώσουν τα αρνητικά τους συναισθήματα. Ταυτόχρονα και οι γονείς διευκολύνονται να νοιώσουν πιο άνετα και να εκφραστούν ελεύθερα. Η καλή σχέση και η επικοινωνία των μελών της οικογένειας τα απελευθερώνει από διάφορους προβληματισμούς, διλήμματα, ενοχές και προκαταλήψεις και συμβάλλει στην σωστή ανάπτυξη των παιδιών.           

 

 

 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

 

           Η οικογένεια συμβάλλει στην ηθική ανάπτυξη του παιδιού όταν μεταξύ γονέων και παιδιών υπάρχουν ισχυροί δεσμοί αγάπης. Επίσης, η οικογένεια συντελεί στην υιοθέτηση ηθικών κανόνων από το παιδί στην περίπτωση κατά την οποία οι γονείς έχουν σταθερές αρχές ηθικής και χρησιμοποιούν μεθόδους πειθαρχίας με σαφήνεια, αμεσότητα και συνέπεια.

           Οι ίδιοι οι γονείς πρέπει να αποτελούν πρότυπα για τα παιδιά τους αφού τα παιδιά έχουν την τάση να επηρεάζονται πρωτίστως από τους γονείς τους. Η ανάπτυξη και ειδικότερα η ηθική ανάπτυξη των παιδιών γίνεται μέσα στα πλαίσια της οικογένειας. Είναι καθοριστικό οι γονείς να περιβάλλουν τα παιδιά τους με αγάπη και στοργή και συμβάλουν στην ανάπτυξη ηθικής συμπεριφοράς από τα παιδιά. 

           Οι γονείς και οι δάσκαλοι, οι οποίοι πρέπει να αποτελούν πρότυπα ηθικής για το παιδί, οφείλουν να συμβάλλουν με τις πράξεις και τις δραστηριότητες τους στην ανάπτυξη της ηθικότητας των παιδιών. Η ανάπτυξη της ηθικότητας στα παιδιά δεν είναι εύκολη αλλά αντίθετα παρουσιάζει πολλές δυσκολίες. Οι γονείς και οι δάσκαλοι οφείλουν να λάβουν υπόψη τους αρκετές παραμέτρους που αφορούν την ηθική ανάπτυξη των παιδιών.

           Ο φόβος που προξενούν κάποιοι γονείς ή δάσκαλοι στα παιδιά αλλά και η χρησιμοποίηση βίας δεν συντελούν στην ηθική ανάπτυξη των παιδιών αλλά αντίθετα αποτελούν τροχοπέδη τόσο στην ανάπτυξη της ηθικότητας των παιδιών όσο και στη γενικότερη διαμόρφωση  προσωπικότητας  τους. Η αμοιβαία εμπιστοσύνη, η αγάπη, η ειλικρίνεια, ο σεβασμός και η εκτίμηση διευκολύνουν την υιοθέτηση ηθικών κανόνων από τα παιδιά. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά οδηγούν το παιδί στην υπευθυνότητα και στην ηθική αυτονομία, καθώς η ηθική ετερονομία της νηπιακής ηλικίας μεταβάλλεται κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας σε ηθική αυτονομία.

           Η υιοθέτηση από τα παιδιά κοινωνικών ρόλων αλλά και κανόνων αποτελεί πρώτιστο έργο για το γονέα και το δάσκαλο. Όταν το παιδί αντιληφθεί ότι ζει σε μία κοινωνία με ηθικούς κανόνες τότε γίνεται ευκολότερη η διαμόρφωση του συναισθήματος της δικαιοσύνης. Το παιδί αντιλαμβάνεται την έννοια της δικαιοσύνης και ευαισθητοποιείται πάνω σ’ αυτή τη διάσταση της ζωής. Η υιοθέτηση εσωτερικών κοινωνικών κανόνων και αξιών από το παιδί έχει ως αποτέλεσμα τη διαμόρφωση εσωτερικής πειθαρχίας, που οδηγεί στην ανάπτυξη της κοινωνικής ηθικότητας, ειδικότερα, αλλά και την γενικότερη ανάπτυξη της ηθικότητας.  

 

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

 

 

 

          Ο γονέας για να πετύχει τη σωστή, ολοκληρωμένη και ώριμη ανάπτυξη της ηθικότητας του παιδιού του οφείλει να διακρίνεται από κάποια χαρακτηριστικά. Ο γονέας που θέλει να αποκτήσει το παιδί του ώριμη ηθικότητα πρέπει, αρχικά, να είναι στοργικός μ’ αυτό. Να έχει αναπτύξει μία στενή και ζεστή σχέση με το παιδί του και να του δείχνει αγάπη και στοργή, τα δύο στοιχεία που είναι απαραίτητα για τη γενικότερη, και όχι μόνο ηθική, ανάπτυξη του παιδιού. Η στάση και η συμπεριφορά που εμφανίζει ο γονέας απέναντι στο παιδί του αλλά και στους συνανθρώπους του πρέπει να θετική και καλοπροαίρετη για να γίνεται, τελικά, ο γονέας το πρότυπο ηθικότητας του παιδιού του.

          Ο γονέας οφείλει να αναπτύξει την επαγωγική συζήτηση με το παιδί του. Με την επαγωγική συζήτηση γίνονται κατανοητές στο παιδί οι συνέπειες των πράξεων του τόσο στο ίδιο και στους γονείς του όσο και στους άλλους συνανθρώπους του. Η επαγωγική συζήτηση δίνει τη δυνατότητα στο γονέα να μιλήσει στο παιδί του για ηθικά συναισθήματα είτε αρνητικά είτε θετικά.

Ο γονέας που χρησιμοποιεί την επαγωγική συζήτηση ως κύρια μέθοδο ηθικής αγωγής του παιδιού έχει τη δυνατότητα να εξηγήσει στο παιδί του, τυχόν, αρνητικούς πειρασμούς, που θα παρουσιαστούν στη ζωή του, ώστε να μην είναι δυνατό το παιδί να προσελκυστεί από τους πιθανούς πειρασμούς αλλά και να έχει τη δυνατότητα να επανορθώσει τα σφάλματα του. Η επαγωγική συζήτηση συμβάλλει, επίσης, στην παραδοχή από μέρους των παιδιών των σφαλμάτων τους, στην έκφραση από τα παιδιά της συγνώμης αλλά και της ανάπτυξης αλτρουιστικής συμπεριφοράς.

          Πολύ σημαντικό στοιχείο της ηθικής ανάπτυξης των παιδιών είναι η εφαρμογή των ηθικών κανόνων από τον ίδιο το γονέα. Δεν αρκεί ο γονέας να διακηρύσσει τους ηθικούς κανόνες και να συμβουλεύει τα παιδιά του αλλά οφείλει να αποτελεί ο ίδιος ηθικό πρότυπο. Το παιδί έχει την τάση να μιμείται τους γονείς του και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να υιοθετεί και τους ηθικούς κανόνες και τα κριτήρια που πρεσβεύουν οι γονείς του. Η οικογένεια πρέπει να έχει ως στόχο της την ανατροφή παιδιών που να διακρίνονται για την υπευθυνότητα τους, την ευγένεια τους, την εντιμότητα τους, την αυτοπεποίθηση τους, την αλτρουιστική τους συμπεριφορά αλλά και τις ηθικές τους αρχές.            

 

 

 

                  

 

 

 

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

Βαγιανός, Γ. (1992). Ο θεσμός της οικογένειας στα σχολικά βιβλία. Τεύχος Α΄. Εκδόσεις Έλαφος, Αθήνα. 

Δερβίση, Σ. (1988). Ψυχολογία και οδηγητική της προσωπικότητας του αναπτυσσόμενου ανθρώπου. Έκδοση του συγγραφέα, Αθήνα.

Κακαβούλη, Α. (1994). Ηθική ανάπτυξη και αγωγή. Τόμος Β΄. έκδοση του                      συγγραφέα, Αθήνα.

Κακαβούλη, Α. (1999). Παιδικός αλτρουισμός. Έκδοση του συγγραφέα, Αθήνα

Κίτσου, Κ. (1975). Οι έννοιες των φαινομένων της φύσεως και της ζωής στα παιδιά της νηπιακής και σχολικής τάξης. Εκδόσεις Δίπτυχο, Αθήνα.

Κόφφα, Α. και Μετοχιανάκη, Η. (1997). Η επίδραση της οικογένειας στην προσαρμογή του παιδιού στο νηπιαγωγείο. Έκδοση των συγγραφέων, Ρέθυμνο.

Μαρκαντώνη, Ι. (1968). Ψυχοσωματική ανάπτυξις του παιδιού. Έκδοση: Εν τω Τυπογραφείω Κ. Παπαδημητροπούλου. Αθήνα.

Μπενέκου, Γ. (1984). Γονείς και παιδιά. Εκδόσεις Ηράκλειτος, Αθήνα.

Παπούλια, & Τζελέπη, Π. Ηθικότητας ανάπτυξη. Παιδαγωγική και Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια- Λεξικό, τόμος 4, σ.σ. 2262- 2266.

Παρασκευόπουλου, Ι  (1984). Εξελικτική Ψυχολογία. Τόμος Γ΄. (Χ.Ε). Αθήνα.

Παρασκευόπουλου, Ι  (1984). Εξελικτική Ψυχολογία. Τόμος Β΄. (Χ.Ε). Αθήνα.

Πολίτη, Σ. (1981). Ψυχολογία του αναπτυσσόμενου  ανθρώπου. (4η έκδοση), Αθήνα.

Πουρκού, Μ. (1990). Η ανάπτυξη της ηθικής αυτονομίας. Έκδοση του συγγραφέα, Αθήνα.

Τσαρδάκη, Δ. (1987). Η γένεση του κοινωνικού ανθρώπου. (2η έκδοση). Εκδόσεις Βιβλία για όλους , Αθήνα.

Φάρος, Φ. & Κοφινάς, Σ. (1993). Γονείς και παιδιά. (2η ανατύπωση). Εκδόσεις Ακρίτας, Αθήνα.

-----------------, (1985). Προσχολική ηλικία. (2η έκδοση). Μτφρ: Ζούνης Γιάννης. Εκδόσεις: Σύγχρονη εποχή. Αθήνα.

 

 

 

 

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ Ή ΣΕ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

Herbert, M. (1996). Ψυχολογικά προβλήματα της παιδικής ηλικίας. Τόμος Β΄. (7η έκδοση). Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα., Αθήνα.

Herbert, M. (1993). Ψυχολογικά προβλήματα της παιδικής ηλικίας. Τόμος Α΄. (5η έκδοση). Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα., Αθήνα.

Koulomzin, S. (1990). Το ορθόδοξο βίωμα και τα παιδιά μας. (μτφρ: Τσαλίκη Π.). Εκδόσεις Ακρίτας, Αθήνα.

Wolff,S. (1989). Childhood and human nature. Printed by Billings and Sons Limited, Worcester, London.

  

 

 

f t g m

Τα τελευταία νέα